شمع خودرو یکی از مهمترین قطعات در مجموعه موتور است که نقش مهمی در روند حرکت و مصرف سوخت خودرو ایفا می‌کند.

در اتومبیل، شمع ابزاری است برای انتقال جرقه‌های متناوب برق داخل سیلندرها که در انتهای سیلندر و روی سرسیلندر در موتور اتومبیل نصب می‌شود و برق موتور که با حرکت متناوب دلکو به سر شمعها می‌رسد، طوری تنظیم شده که به هنگام فشردگی بخار بنزین در انتهای سیلندر جرقه‌ای از انتهای شمع ساطع شده، باعث انفجار بنزین و حرکت موتور می‌گردد.

امروزه انواع متعدد و مختلفی از شمعها در بازار موجود است که باید با توجه به مدل موتور خودرو وتوصیه‌های کارخانه سازنده و البته کیفیت و برند های مختلف بهترین مدل را برای خودری خود انتخاب کنیم که بتوانیم بهترین راندمان و مصرف سوخت را از موتور خودرو دریافت کنیم.

شمعهای تک و دوپلاتین

وقتی شمع نو برای خودرو شما نصب می‌شود فاصله بین الکترودها (بنا بر نظرسازنده) رقم مشخصی است. مثلا برای پژو ۴۰۵ گپ شمع ۰٫۹ تعریف شده است. به مرور که کارکرد شمع بالا می‌رود بر اثر جرقه‌های متوالی و حرارت محفظه احتراق، در نوک الکترودها مقداری خوردگی ایجاد شده و همین خوردگی باعث می‌شود گپ شمع به مرور افزایش یابد و از میزان مجاز فراتر رود (مثلا از ۰٫۹ به ۰٫۹۷ برسد).

هر چه فاصله بین الکترودها یا گپ شمع بیشتر شود فشار بیشتری به کویل خودرو وارد شده و نیاز به ولتاژ بیشتری دارد تا جرقه مورد نیاز موتور را تامین کند. در نتیجه کارکرد بالا باعث فرسوده شدن الکترودها و ضعیف شدن جرقه شده و عملکرد موتور را کاهش می‌دهد. اینجاست که عمر بیشتر شمعهای دو پلاتین مشخص می‌شود.

در شمع دو پلاتین هنگامی که تازه روی موتور نصب شده است جرقه همیشه بین فاصله ای (گپی) که کمتر هست رخ می‌دهد. مثلا فرض کنید گپ اول ۰٫۹ میلی متر و گپ دوم ۰٫۹۱ میلی متر باشد. در ابتدا جرقه بین گپ اول (به خاطر کوتاهتر بودن) زده می‌شود. به مرور زمان الکترود کناری اول دچار خوردگی شده و باعث می شود که گپ اول افزایش یابد.

به عنوان مثال اگر پس از ۳ ماه گپ اول از ۰٫۹ به ۰٫۹۱۲ برسد دیگر جرقه در گپ اول رخ نمی‌دهد و به گپ دوم که تقریبا ۰٫۹ هست منتقل می‌شود (از کلمه تقریبا به این منظور استفاده می‌شود که الکترود مرکزی هم پس از ۳ ماه تا حدودی خوردگی دارد.)

در واقع پس از ۳ ماه که از عمر شمع گذشته است جرقه به گپ دوم منتقل شده و از آنجایی که الکترود کناری دوم هنوز خوردگی خاصی ندارد جرقه بهتری نسبت به گپ اول در گپ دوم تامین می‌شود. این فرآیند همچنان ادامه یافته و زمانی می‌رسد که گپ دوم نیز از ۰٫۹۱۲ تجاوز کرده و مجددا جرقه به گپ اول منتقل می‌شود. این تغییر مداوم جرقه بین گپ اول و دوم باعث می شود همیشه یکی از الکترودهای کناری در حال استراحت باشند ولی در شمع تک پلاتین از همان ابتدا فشار جرقه مدام روی تنها الکترود کناری هست و برای همین زودتر فرسوده می‌شود.

بنابراین نتیجه کلی که می‌توان گرفت این است که الکترودهای کناری در شمعهای دو پلاتین دیرتر مستهلک می‌شوند یا به عبارتی جرقه‌ای که شمع دو پلاتین تولید می‌کند دیرتر ضعیف می‌شود. دیرتر ضعیف شدن جرقه در سیکل انفجار به معنای این است که در صورت استفاده از شمع دو پلاتین عملکرد و مصرف موتور خودروی شما دیرتر افت می‌کند.

شمعهای سوزنی ایریدیوم و پلاتینیوم

دراین نوع شمعها، الکترود مثبت آنها به شکل سوزن نوک تیز است و این خاصیت باعث می‌شود که جرقه حاصله از شمع بسیار دقیق، در راستای سیلندر و خیلی قوی تر از یک شمع معمولی باشد. زمانی که جرقه قوی تر باشد شعله حاصله از انفجار بزرگتر و در نتیجه بنزین داخل سیلندر بطور کامل سوخته، تمامی انرژی آن آزاد می‌شود. نتیجه این فرآیند کاهش مصرف سوخت ، افزایش شتاب و کاهش صدا و لرزش موتور خودرو می‌باشد که مورد آخر نشان دهنده بهتر کارکردن موتور و افزایش عمر قطعات موتور و کاهش استهلاک آن است.

شمعهای موجود شامل دو گروه پلاتینیوم و ایریدیوم می باشند:

۱. شمعهای پلاتینیوم

جنس آلیاژ این گونه از شمعها از فلز پلاتینیوم ساخته شده است که مقاومت حرارتی در حدود ۲۵۰۰ درجه سانتیگراد دارند. مقاومت حرارتی بالا باعث می‌شود در دمای زیاد و دور موتور بالا افت ولتاژ جرقه در سر شمعها اتفاق نیافتد و کیفیت جرقه ثابت باقی بماند.

این حد از مقاومت حرارتی باعت می‌شود تا این شمعها با توجه به کیفیت بنزین مصرفی در کشور ما تا حدود ۱۰۰،۰۰۰ کیلومتر عمر مفید داشته باشند.

۲. شمعهای ایریدیوم

آلیاژ استفاده شده در این شمعها فلز ایریدیوم است که مقاومت حرارتی آن حدود ۴۰۰۰ درجه سانتیگراد است. در این شمعها علاوه بر الکترود مثبت که سوزنی شکل و با آلیاژ ایریدیوم است، الکترود منفی هم دارای نقطه پلاتین است که باعث بوجود آمدن بالاترین و دقیق ترین حد جرقه در بین شمعهای حرفه ای می‌شود .

این شمعها نیز با توجه به سوخت مصرفی در داخل، عمر مفیدی معادل ۱۵۰،۰۰۰ کیلومتر دارند و درصورتی که از مکمل اکتان در سوخت استفاده شود طبیعتا این طول عمر افزایش پیدا می‌کند.

نکته: شمعهای رایج در بازار از آلیاژ نیکل ساخته شده که تحمل حرارتی معادل ۱۰۰۰ درجه دارند و به همین دلیل عمر مفید آنها ۲۰،۰۰۰ کیلومتر است و بخاطر تخت بودن الکترود مثبت آنها جرقه کاملا نامنظم است و همین نکته باعث بالا رفتن مصرف سوخت و خام سوزی می‌شود. این نکته تاثیر بسزایی در مقرون بصرفه بودن شمعهای سوزنی از لحاظ اقتصادی می‌گذارد.

مزایای شمعهای سوزنی ایریدیوم و پلاتینیوم عبارتند از:

-افزایش بازده موتور با ایجاد شعله تا ۲۱٪ بزرگتر در اتاق انفجار موتور طبق استانداردهای جهانی
– کاهش میانگین مصرف سوخت در یک سیکل مشابه
– طول عمر تا ۵ برابر شمعهای عادی (۱۰۰۰۰۰ کیلومتر گارانتی)
– سوخت بهتر مخلوط هوا و سوخت در سیلندر موتور و افزایش عمر کاتالیزور اگزوز و کاهش آلودگی هوا
– کارکرد نرم و روان موتور و افزایش عمر قطعات آن
– روشن شدن سریع و آسان در هنگام سرد بودن موتور

روغن گیربکس چیست؟
روغن گیربکس یک مایع روانکار است که قطعات متحرک موجود در داخل گیربکس را روغن کاری می کند. در گیربکس های اتوماتیک این روغن وظیفه ی خنک کاری گیربکس و وظیفه ی انتقال نیرو از سوی موتور به سمت جعبه دنده را نیز بر عهده دارد.
در گیربکس های مختلف از روغن های گوناگونی برای روغن کاری استفاده می شود. در گیربکس های خودکار از روغن هایی با نام ATF استفاده می شود که مخفف روغن گیربکس اتوماتیک است. برای گیربکس های دستی اما روغن های مختلفی وجود دارد. از روغن هایی با مشخصات مشابه با روغن موتور گرفته تا روغن های سنگین تر مخصوص دنده های هیپوئیدی و حتی در برخی موارد نادر روغن های مشابه با روغن گیربکس های اتوماتیک. برای اینکه بدانید گیربکس دستی خودروی شما به چه نوع روغنی نیاز دارد باید به دفترچه راهنمای خودرو مراجعه کنید.

برای گیربکس های دستی معمولا در خودروهای مختلف بین ۵۰ هزار تا ۱۰۰ هزار کیلومتر یکبار لازم است تا روغن گیربکس را تعویض کرد. در برخی خودروها که برا کار در شرایط سخت هستند و تحت فشار زیادی قرار دارند ممکن است هر ۳۰ هزار کیلومتر لازم شود روغن گیربکس را تعویض کنید. از آنجایی که این عدد برای هر مدل خودرو می تواند متفاوت باشد برای دانستن آن می توانید به دفترچه راهنمای خودرو رجوع کنید.
در گیربکس های خودکار معمولا روغن گیربکس را باید در هر ۶۰ هزار کیلومتر تعویض کرد اما این عدد در برخی خودروها تا ۱۰۰ هزار کیلومتر نیز می رسد. زودتر تعویض کردن روغن گیربکس ایرادی ندارد و اگر هزینه مهم نباشد می توانید همیشه زودتر از موعد روغن را تعویض کنید.

در گیربکس های دستی معمولا روغن کیفیت خود را از دست نمی دهد بلکه دچار آلودگی می شود. این آلودگی ناشی از مستهلک شدن دنده ها و برینگ ها است در نتیجه ذرات کوچک فلزی وارد روغن گیربکس می شوند. همانطور که می دانید ذرات میکروسکوپی فلزی درون روغن باعث می شوند که روغن کاری دچار اختلال شود و روغن نتواند کار خود را به درستی انجام دهد. بنابراین اگر روغن گیربکس را تعویض نکنید باعث کاهش شدید عمر گیربکس دستی شما خواهد شد.
در گیربکس های اتوماتیک به دلیل حرارت بالاتری که وجود دارد روغن کیفیت خود را نیز از دست می دهد و خراب می شود. همچنین مانند گیربکس های دستی، روغن گیربکس های خودکار نیز آلوده می شود. کثیف شدن روغن گیربکس اتوماتیک می تواند باعث آسیب دیدن قطعات داخلی گیربکس است.
اگر روغن گیربکس را تعویض نکنیم چه می شود؟
در صورت تعویض نکردن به موقع روغن گیربکس، روغن کثیف و خراب می تواند شروع به آسیب زدن به قطعات داخلی گیربکس کند. این مساله روی طول عمر گیربکس تاثیر بسیار بدی دارد و معمولا از نظر مالی بسیار گران تمام می شود. بنابراین باید بدانید که تعویض به موقع روغن گیربکس در حقیقت نوعی سرمایه گذاری مطمئن روی خودرو است.

همیشه در هنگام سرویس دوره ای خودرو باید سطح روغن گیربکس نیز چک شود. اگر روغن گیربکس کم باشد دنده ها ممکن است به خوبی تعویض نشوند. کم بودن روغن درون گیربکس همچنین باعث آسیب دیدن گیربکس نیز می شود. متاسفانه آسیب دیدن گیربکس معمولا هیچ علایمی مانند سر و صدا ندارد ندارد و اگر حواستان به سرویس های به موقع نباشد ممکن است خیلی دیر متوجه شوید. چک کردن روغن در گیربکس های دستی کمی مشکل است و بهتر است از یک مکانیک برای این کار کمک بخواهید. البته برخی خودروسازان گیج روغن را برای گیربکس دستی تعبیه می کنند اما کار معمولی نیست.
در خودروهای دنده اتوماتیک معمولا یک گیج روغن مثل گیج روغن موتور وجود دارد باید حواستان باشد این دو گیج را با هم اشتباه نگیرید و یا آنها را اشتباهی جای هم قرار ندهید. معمولا در گیربکس های خودکار باید در حالی که موتور گرم است و گیربکس در حالت پارک قرار دارد سطح روغن را چک کنید. همچنین در صورت دیدن نشتی روغن گیربکس فورا به مکانیک مراجعه کنید.

نکته ی مهم
روغن گیربکس بر خلاف روغن موتور تبخیر نمی شود بنابراین اگر دیدید که سطح روغن گیربکس پایین رفته است حتما در جایی نشتی وجود دارد و باید فورا به مکانیک مراجعه کنید.